رژیم غذایی بسیار کم‌کالری VLCD (Very Low Calorie Diet) یک برنامه کاهش وزن سریع و مطمئن می‌باشد که جهت کنترل چاقی، جایگزین وعده‌های غذایی می‌شود. این رژیم غذایی، با محدود کردن شدید کالری دریافتی به زیر 800 کیلوکالری در روز، به کاهش وزن کمک می‌کند. رژیم‌های بسیار کم‌کالری در مدیریت چاقی بسیار موثر نشان داده شده‌اند و با کاهش وزن متوسط حدود 1 تا 5/2 کیلوگرم در هفته، کاهش وزن بیشتری را نسبت به سایر روش‌های محدودسازی کالری فراهم می‌سازند. این رژیم غذایی، وعده‌های غذایی معمولی را با وعده‌های غذایی فرموله شده کم‌کالری مانند شیک‌ها، سوپ‌ها، بارها، دسرها و سایر مکمل‌های غذایی جایگزین می‌کند تا مواد مغذی ضروری را که برای حفظ سلامت بدن لازم هستند و شامل پروتئین، چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌باشد، برای شما فراهم کند و مصرف کالری شما را به شدت محدود کند.
اسامی جایگزین برای رژیم غذایی بسیار کم‌کالری (VLCD)
- رژیم غذایی کم‌کالری (Low-calorie diet)
- رژیم غذایی بسیار کم انرژی (Very low energy diet)
- کاهش وزن سریع (Weight loss – rapid weight loss)
- کاهش وزن سریع در افراد دارای اضافه وزن (Overweight – rapid weight loss)
- کاهش وزن سریع در افراد چاق (Obesity – rapid weight loss)
- رژیم غذایی برای کاهش وزن سریع (Diet – rapid weight loss)
- فستینگ متناوب برای کاهش وزن سریع (Intermittent fasting – rapid weight loss)
- محدودیت زمانی غذا خوردن برای کاهش وزن سریع (Time-restricted eating – rapid weight loss)
مکانیسم عملکرد رژیم‌های بسیار کم‌کالری (VLCD)در کاهش وزن پایدار
برنامه غذایی VLCD برای کاهش وزن با ایجاد محدودیت در دریافت کالری عمل می‌کند. محدودیت شدید انرژی به کمتر از 800 کیلوکالری در روز، در کنار کاهش مصرف کربوهیدرات، منجر به القای کتوز در بدن می‌شود. در این حالت، بدن به جای گلوکز (قندخون)، از ذخایر چربی جهت تامین انرژی استفاده می‌کند. در طول کتوز، کبد شما مواد شیمیایی به نام کتون تولید می‌کند و آنها را به جریان خون شما می‌فرستد. کتون‌ها به اندازه قند انرژی تأمین می‌کنند و همچنین به سرکوب اشتهای شما کمک می‌کنند. این امر منجر به کاهش وزن سریع، به ویژه در مراحل اولیه سفر کاهش وزن می‌شود.
برنامه VLCD برای چه افرادی مناسب است؟
- افرادی که شاخص توده بدنی (BMI) آنها بالاتر از ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع (kg/m2) باشد.
- افرادی که شاخص توده بدنی (BMI) آنها بالاتر از ۲7 کیلوگرم بر متر مربع (kg/m2) است و دارای عوامل خطر هستند ( فشار خون بالا، کلسترول، دیابت، …).
مزایای رژیم غذایی بسیار کم‌کالری
رژیم‌های غذایی بسیار کم‌کالری (VLCD) می‌توانند در شرایط خاص برای افراد گزینه مناسبی باشند. این رژیم‌ها برای کمک به مدیریت چاقی و بیماری‌های مرتبط با آن تجویز می‌شوند.
اثربخشی: پزشکان اغلب زمانی رژیم‌های غذایی بسیار کم‌کالری را به بیماران توصیه می‌کنند که سایر برنامه‌های غذایی و تلاش‌های کاهش وزن ناموفق بوده‌اند. مطالعات نشان می‌دهد که این رژیم‌ها در کوتاه مدت بسیار موثر هستند. با این حال، رعایت دقیق این رژیم‌ها و داشتن یک برنامه دقیق برای آموزش بیماران در جهت تغییر عادات غذایی بلندمدت، بسیار مهم است.
رژیم VLCDو فواید آن برای سلامتی
مزیت اصلی رژیم‌های بسیار کم‌کالری، کاهش وزن سریع است. این رژیم‌های غذایی محدودکننده ممکن است برای برخی از افراد که با کاهش وزن مشکل دارند، انگیزه ایجاد کنند تا سفر کاهش وزن خود را ادامه دهند.
- رژیم‌های بسیار کم‌کالری (VLCD) علاوه بر کاهش وزن، می‌تواند به بهبود سلامت متابولیک نیز کمک کند. این رژیم به ویژه برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ مؤثر است، زیرا به کاهش سطح گلوکز خون کمک می‌کند. علاوه بر این، این رژیم می‌تواند عملکرد کبد را بهبود بخشد و از پیشرفت بیماری کبد چرب جلوگیری کند.
- رژیم غذایی VLCD به کاهش فشار خون کمک می‌کند و هم چنین ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را کاهش می‌دهد.
- این رژیم غذایی می‌تواند به کاهش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید کمک کند. کاهش وزن ناشی از رژیم VLCD منجر به کاهش CRP (protein C-reactive) می‌شود که خطر التهاب مزمن را کاهش می‌دهد.
- بسیاری از افراد چاق از آپنه انسدادی خواب رنج می‌برند. کاهش وزن می‌تواند به طور قابل توجهی علائم بیماری‌های مرتبط با چاقی، مانند آپنه خواب را کاهش دهد. کاهش وزن فشار از روی مفاصل را برداشته و تسکین درد مفاصل را نیز فراهم می‌کند.
- رژیم VLCD خطر جراحی را در موارد جراحی چاقی یا ارتوپدی کاهش می‌دهد. همچنین با کاهش اندازه کبد، در ایمن‌تر و مؤثرتر کردن جراحی بای‌پس معده مفید است.
عوارض جانبی رژیم‌های بسیار کم‌کالری چیست؟
افرادی که رژیم غذایی بسیار کم‌کالری را به مدت 4 تا 16 هفته رعایت می‌کنند، عوارض جانبی جزئی مانند خستگی، یبوست، تهوع و اسهال را گزارش می‌دهند. این شرایط معمولاً طی چند هفته بهبود می‌یابد و به ندرت مانع از تکمیل برنامه توسط افراد می‌شوند.
سنگ کیسه صفرا شایع‌‌ترین عارضه جدی رژیم‌های بسیار کم‌کالری است. هنگامی که بدن دچار کمبود کالری می‌شود، شروع به تجزیه چربی برای تامین انرژی می‌کند، در نتیجه کبد کلسترول بیشتری ترشح می‌کند که در ترکیب با صفرا می‌تواند منجر به تشکیل سنگ کیسه صفرا شود.
آیا رژیم VLCD برای همه مناسب است؟
رژیم VLCD برای همه افراد مناسب نیست. افرادی که دارای شرایط پزشکی خاصی هستند یا تحت درمان‌های خاصی قرار دارند، نباید از رژیم غذایی بسیار کم‌کالری استفاده کنند. در موارد زیر، این رژیم توصیه نمی‌شود:
- درمان سرطان
- حمله قلبی یا سکته مغزی اخیر
- دیابت نوع 1، بیماری‌های شدید کبدی و یا مرحله IV یا V نارسایی کلیوی
- بیماری قلبی، صرع، بیماری روانی کنترل نشده، جراحی یا ترومای اخیر
- دریافت لیتیوم یا درمان طولانی مدت با کورتیکواستروئید
- زنان باردار یا شیرده و افراد بالای 65 سال
رژیم‌های VLCD برای افراد زیر 18 سال که همچنان در حال رشد هستند توصیه نمی‌شود. با این وجود ممکن است برخی افراد زیر 18 سال مبتلا به چاقی شدید، نسبت به روش‌های درمانی دیگر مقاوم باشند. در این افراد، خطرات ناشی از چاقی باید در برابر خطرات استفاده از رژیم VLCD ارزیابی شود و در صورت نیاز باید تحت نظر متخصص تغذیه این نوع رژیم دنبال شود.
طول مدت رژیم VLCD
طول مدت رژیم‌های VLCD بستگی به عوامل مختلفی مانند وضعیت سلامت فرد، اهداف کاهش وزن و نظارت پزشکی دارد. رژیم‌های بسیار کم‌کالری معمولاً برای استفاده کوتاه‌مدت (۳ تا ۱۲ هفته) طراحی شده‌اند و در صورت نیاز به استفاده طولانی‌تر، باید تحت نظارت پزشک انجام شوند. پس از اتمام این رژیم، انتقال به یک برنامه غذایی متعادل و سالم برای حفظ نتایج کاهش وزن ضروری است. قبل از شروع هرگونه رژیم بسیار کم‌کالری، مشورت با یک متخصص تغذیه یا پزشک الزامی است.
طول مدت معمول رژیم‌های بسیار کم‌کالری:
استفاده کوتاه‌مدت (۳ تا ۱۲ هفته):
رژیم‌های بسیار کم‌کالری معمولاً برای دوره‌های کوتاه‌مدت، بین ۳ تا ۱۲ هفته طراحی می‌شوند. این رژیم‌ها بسیار محدودکننده هستند و ممکن است در بلند مدت تمام مواد مغذی ضروری را تأمین نکنند، بنابراین استفاده طولانی‌مدت از آنها بدون نظارت پزشکی توصیه نمی‌شود.
استفاده تحت نظارت پزشکی (تا ۲۴ هفته):
در برخی موارد، به ویژه برای افراد مبتلا به چاقی شدید یا شرایط پزشکی خاص (مانند دیابت نوع ۲)، این رژیم‌ها ممکن است تا ۲۴ هفته تحت نظارت دقیق پزشکی ادامه یابند. در این موارد، رژیم معمولاً به دو مرحله تقسیم می‌شود:
- مرحله اول (۱۲ هفته): جایگزینی تمام وعده‌های غذایی با محصولات فرموله‌شده کم‌کالری.
- مرحله دوم (۱۲ هفته): بازگشت تدریجی به غذاهای معمولی و ایجاد یک الگوی غذایی پایدار.
مرحله نگهداری:
پس از اتمام رژیم VLCD، فرد باید به یک برنامه غذایی متعادل و سالم روی آورد تا از بازگشت وزن جلوگیری کند. این مرحله برای حفظ نتایج کاهش وزن بسیار مهم است.
میزان کاهش وزن در رژیم بسیار کم‌کالری (VLCD) چقدر است؟
به طور میانگین، پیروی دقیق از یک رژیم بسیار کم‌کالری منجر به کاهش وزن ۱ تا 5/2 کیلوگرم در هفته می‌شود. رژیم‌های VLCD در ابتدا کاهش وزن سریع را به دنبال دارند، اما در درازمدت (پس از ۱ سال)، نسبت به رژیم‌های کم‌کالری با محدودیت کمتر، برتری ندارند. به همین دلیل، پیگیری رژیم VLCD با یک برنامه بلندمدت تغذیه سالم و فعالیت بدنی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
ورزش و رژیم VLCD
فعالیت فیزیکی متابولیسم، توده عضلانی، عملکرد و سلامت استخوان‌ها را بهبود می‌بخشد. ورزش در کنار رژیم VLCD می‌تواند نقش مهمی در بهبود نتایج و حفظ سلامتی ایفا کند. قبل از شروع هرگونه برنامه ورزشی در طول رژیم VLCD، حتما با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما با توجه به شرایط جسمی و سابقه پزشکی‌تان، می‌تواند بهترین نوع ورزش و و شدت آن را برای شما تعیین کند.
برنامه‌های ورزشی شما باید شامل هر دو مورد زیر باشد:
- ورزش‌های هوازی برای سوزاندن کالری: مانند پیاده‌روی یا دویدن، دوچرخه‌سواری، شنا و یا رقص
- ورزش‌های استقامتی برای حفظ توده عضلانی و افزایش متابولیسم: مانند استفاده از وزنه‌های ورزشی
تاثیر رژیم VLCD بر عضلات
مهم‌ترین نکته در مورد رژیم VLCD و تاثیر آن بر عضلات، احتمال تحلیل عضلات است. از آنجا که این رژیم کالری بسیار کمی دارد، بدن برای تامین انرژی مورد نیاز خود، شروع به سوزاندن چربی‌ها و در برخی موارد، عضلات می‌کند. این موضوع در صورت عدم مدیریت درست می‌تواند منجر به کاهش حجم عضلات و ضعف جسمانی شود.
مدیریت دیابت با VLCD
مطالعات نشان داده‌اند که رژیم‌های بسیار کم کالری در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۲ (T2D) می‌توانند بهبود قابل توجهی در کنترل قند خون و حتی بهبود دیابت را به همراه داشته باشند. با این حال، بیشتر مطالعات رژیم‌های VLCD بر کاهش وزن متمرکز بوده‌اند و نه بهبود دیابت به عنوان هدف اصلی. همچنین، تنوع زیادی در پروتکل‌های VLCD و تعریف بهبود دیابت وجود دارد که نیازمند بررسی دقیق و نظارت پزشکی می‌باشند.
تفاوت رژیم VLCD با سایر رژیم‌های لاغری
همانطور که گفته شد، رژیم‌های VLCD یا رژیم‌های بسیار کم کالری، نوعی رژیم لاغری هستند که میزان کالری دریافتی روزانه را معمولا به ۸۰۰ کالری یا کمتر در روز محدود می‌کنند. این در حالی است که سایر رژیم‌های لاغری، اگرچه ممکن است محدودیت کالری داشته باشند، اما این محدودیت به شدت VLCD نیست. در ادامه، تفاوت‌های کلیدی بین رژیم‌های VLCD و سایر رژیم‌های لاغری به تفصیل شرح داده می‌شود:
کالری دریافتی
میزان کالری دریافتی در رژیم‌های VLCD به شدت پایین و کمتر از ۸۰۰ کالری در روز است.
در سایر رژیم‌های لاغری، کالری دریافتی نیز کاهش می‌یابد، اما نه تا حد .VLCD این رژیم‌ها معمولاً شامل ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کالری در روز هستند که برای کاهش وزن تدریجی مناسب است.
سرعت کاهش وزن
به دلیل محدودیت شدید کالری، کاهش وزن در رژیم‌های VLCD بسیار سریع و چشمگیر است. بیماران ممکن است در هفته‌های ابتدایی، چندین کیلوگرم وزن از دست بدهند.
کاهش وزن در سایر رژیم‌های لاغری تدریجی‌تر است و ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها به طول انجامد تا فرد به وزن مطلوب خود برسد.
محدودیت‌های غذایی
رژیم‌های VLCD محدودیت‌های غذایی بسیار شدیدی دارند و اغلب شامل جایگزینی وعده‌های غذایی با محصولات خاص (مانند شیک‌ها و سوپ‌های آماده) هستند.
سایر رژیم‌های لاغری ممکن است محدودیت‌های غذایی کمتری داشته باشند و تنوع غذایی بیشتری را شامل شوند.
انواع رژیم VLCD
برنامه کاهش وزن کمبریج (اکنون به عنوان رژیم ۱:۱ شناخته می‌شود)
رژیم کمبریج یک رژیم محدودکننده کالری برای کاهش وزن سریع است. این رژیم شامل جایگزین‌های وعده غذایی به شکل شیک، سوپ، بار، اسموتی و … است. این رژیم به رژیم ۱:۱ تغییر نام داده است، زیرا شامل پشتیبانی شخصی و انفرادی با یک مشاور تغذیه برای راهنمایی شما در مراحل مختلف نیز می‌شود. در حالی که ممکن است این رژیم در کوتاه‌مدت نتایج سریعی ارائه دهد، نگرانی‌هایی وجود دارد که این طرح کاهش وزن در دراز مدت پایدار نیست. در رژیم کمبریج وعده‌های غذایی با محصولات دارای میزان کالری کنترل‌شده جایگزین می‌شوند و کل کالری دریافتی روزانه به تدریج با پیشرفت در مراحل مختلف رژیم در طول زمان افزایش می‌یابد. با کاهش قابل توجه کالری‌ها، این رژیم مانند یک رژیم کتوژنیک عمل می‌کند؛ یعنی بدن را وارد حالت کتوز می‌کند. در غیاب کربوهیدرات‌ها برای تأمین انرژی، بدن شروع به سوزاندن چربی ذخیره شده می‌کند که منجر به کاهش وزن می‌شود.
برنامه کاهش وزن LighterLife
برنامه کاهش وزن LighterLife طیف گسترده‌ای از محصولات کاهش وزن را به عنوان جایگزین وعده غذایی ارائه می‌دهد. بسته به برنامه‌ای که فرد دنبال می‌کند، غذای معمولی ممنوع یا محدود شده و به جای آن غذاهای فرموله شده به شکل شیک، سوپ، موس یا بار در طول روز مصرف می‌شود که در مجموع حدود ۵۰۰ کالری را تأمین می‌کنند و شامل پروتئین، اسیدهای چرب، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز روزانه هستند.
برنامه کاهش وزن Exnate
این رژیم، یک رژیم غذایی مبتنی بر جایگزینی وعده‌های غذایی است که به افراد در کاهش وزن کمک کرده است. سه برنامه مختلف از این رژیم برای انتخاب وجود دارد: کاهش وزن، مدیریت وزن و کتو. هر برنامه شامل مصرف محصولات فرموله شده مانند شیک‌ها، بارها و سوپ‌ها، به طور انحصاری یا در کنار سایر وعده‌های غذایی کم کالری می‌باشد.
برنامه OPTIFAST
اپتیفست یک رژیم غذایی کم‌کالری و در عین حال کامل از لحاظ تغذیه‌ای می‌باشد که به شیوه علمی برای کنترل چاقی و اضافه وزن افراد طراحی شده است. این برنامه به گونه‌ای تنظیم شده که می‌تواند جایگزین ۱ تا ۳ وعده از غذای روزانه شما شود و با کاهش کالری دریافتی، به کاهش وزن شما کمک کند.
رژیم VLCD در ایران
در حال حاضر، برنامه اپتیفست (OPTIFAST) تنها رژیم VLCD موجود در ایران است و شامل محصولاتی مانند شیک، دسر، سوپ و بار می‌باشد که جایگزین وعده‌های غذایی می‌شوند.
رژیم‌های بسیار کم‌کالری می‌توانند به عنوان یک راه‌حل سریع برای کاهش وزن موثر باشند، اما باید با احتیاط و تحت نظارت متخصصان تغذیه انجام شوند. این رژیم‌ها ممکن است برای برخی افراد مفید باشند، اما برای برخی دیگر عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشند. مهم است که به یاد داشته باشید کاهش وزن پایدار و سالم نیازمند تغییرات بلندمدت در سبک زندگی، از جمله تغذیه متعادل و فعالیت بدنی منظم است. قبل از شروع هرگونه رژیم غذایی، حتماً با یک پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا مطمئن شوید این روش برای شرایط جسمی و سلامتی شما مناسب است.